تاریخچه دوبلاژ در ایران و جهان
در دوره فیلمهای صامت ، برخی کارگردانهایی، از جمله گریفیث (D.W Griffith) وجود داشتند که به طور جدی تمایلی برای شنیدن صدا روی فیلمها نداشتند. گریفیث معتقد بود که فیلم بدون کلمه، یک رسانه دراماتیک جهانی است که توانایی لمس کردن قلب جهانیان را دارد. آزمایشهای هماهنگ سازی صدا بر روی فیلم برای اولین بار توسط مخترع خود فیلم یعنی توماس ادیسون انجام شد. در سال 1895 او کینتوفون خود را نشان داد، اما فناوری موجود در این مرحله تقویت نکرد. تا سال 1923 که یک مخترع سرسخت به نام لی د فارست، فنوفیلم، اولین فن آوری قابل دوام فیلم برداری نوری، را رونمایی کرد.
سینماگران برای رسیدن به صدا در فیلمها با مشکلات و مسائل زیادی روبه رو بودند تا این که در سال 1926، مشکلات حل شدند و برادران وارنر مجوز انحصاری سیستم صوتی دیسک ویتافون را به دست آوردند. ویتافون نام اولین سیستم صداگذاری روی فیلمها بود که توسط برادران وارنر و فرست نشنال ساخته شد. با گذشت زمان توسعه و پیشرفتهای چشمگیری در این زمیه به وجود آمد و چند سال بعد حدود سال 1930 دوبله فیلمها شروع شد، بنابراین می توان گفت که صنعت دوبله در اصل برای صدا دار کردن فیلمهای صامت اختراع شد و کشور پیشگام در این زمینه کشور فرانسه بوده است.
اصطلاح دوبله برای اولین بار در ایالات متحده به کار رفته و احتمالا به معنای “دو برابر” یا کپی کردن دیسک های صوتی ویتافون است ، اولین تلاش موفق در هماهنگ سازی صدا با تصویر. ممکن هم است با “دو برابر شدن” یا پس از هماهنگ کردن صدای بازیگران سرچشمه گرفته باشد، چیزی که به زودی برای این صنعت لازم بوده است. دوبله در فیلم سازی، روند اضافه کردن گفتگوی جدید یا اصوات دیگر به آهنگ صدا از یک تصویر متحرک است که قبلاً فیلم برداری شده است. دوبله بیشتر به عنوان ابزاری برای ترجمه فیلمهای خارجی به زبان مخاطبان شناخته شده است. اصطلاح دوبله به عنوان “نوآوری” نیز شناخته می شود. دوبلور ها سعی می کنند حرکات لب ها را تا حد امکان متناسب با ادای بازیگر جایگزین کنند تا واقعی به نظر برسد.
دوبله به فیلمساز این امکان را میدهد که فارغ از شرایط واقعی که در هنگام فیلمبرداری وجود داشته است، گفتگوی باکیفیتی به دست آورد. از دوبله برای اضافه کردن جلوه های صوتی به موسیقی اصلی متن فیلم نیز استفاده می شود. فیلمسازان برخی از کشورها برای تهیه موسیقی متن در سرتاسر یک فیلم کاملا به دوبله تکیه می کنند، زیرا این تکنیک میتواند ارزان تر و کم دردسرسازتر از فیلمبرداری همزمان باشد.
دوبله در کشورهای مختلف جهان
آلمان: بازار دوبله به زبان آلمانی بزرگترین بازار دوبله در اروپا است. فیلمهای دوبله، روشی سنتی و متداول در کشورهای آلمانی زبان است. بنا به دلایلی، زیرنویسها به اندازه کشورهای دیگر اروپایی پذیرفته و مورد استفاده قرار نمیگیرند.
ایتالیا: در ایتالیا دوبله سیستماتیک است. این یک سنت است که به دهه 1930 در رم ، میلان ، فلورانس و تورین باز میگردد. رم پایگاه اصلی صنعت دوبله است، و جایی است که عمده تولیدات مانند فیلم، درام، مستند وکارتون لقب گرفته است.
اسپانیا: در اسپانیا برخی از صداپیشهگران به خاطر صدای خود به محبوبیت زیادی رسیدهاند. به عنوان مثال، کنستانتینو رومرو (که کلینت ایستوود ، دارت وادر و ترمیناتور آرنولد شوارتزنگررا دوبله و یا صداگذاری می کند) مثال دیگر اسکار موزوز (هنرمند رسمی صداپیشه اسپانیایی که برای الیاس وود و هایدن کریستنسن را دوبله کرده است). در بسیاری از مناطق مانند کاتالونیا، ناحیه باسک و گالاکیا اکثر برنامههای خارجی به زبان خودشان لقب گرفتهاند.
برزیل: در برزیل، زیرنویس تا سال 2012 برای فیلمهای مخاطب بزرگسالان بود. از آن زمان، نسخههای دوبله شده برای همه سنین نیز در دسترس قرار گرفت. در نتیجهی آن در سالهای اخیر سینماهای بیشتری در برزیل افتتاح شده است. این امر مخاطبان جدیدی را به سینما جذب کرده است که در حال نمایش فیلمهای دوبله شده هستند.
چین: استودیوی دوبله فیلم شانگهای مشهورترین استودیو در صنعت دوبله فیلم در چین بوده است. برای تولید محصولات باکیفیت ، آنها هر فیلم را به بخشهای کوتاه تقسیم میکنند. هر کدام از این بخشها تنها چند دقیقه دوام دارند و سپس بر روی هر کدام یک به یک کار میکنند. آنها علاوه بر معنای صحیح در ترجمه، تلاشهای چشمگیری را برای مطابقت با لب بازیگران به گفتگو انجام میدهند.
هند: در هند ، جایی که “فیلم های خارجی” مترادف با “فیلم های هالیوود” هستند ، دوبله اکثرا به سه زبان هندی انجام می شود. این شامل هندی، تامیل و تلوگو است. دوبله زبانهای خارجی به سایر زبانهای اصلی هند ، یعنی مالائایی و بنگالی به ندرت انجام می شود. این به دلیل بالا بودن سطح سواد در بین جمعیتی است که به زبانها صحبت می کنند. آثار نهایی و دوبله شده در شهرها و شهرکهای سطح پایین دولتهای نماینده (جایی که نفوذ انگلیسی کم است) منتشر می کنند. در کلان شهرها اغلب زبان اصلی، انگلیسی، منتشر می شود.
تاریخچه دوبله در ایران
شروع فناوری و صنعت دوبله در ایران سال 1325 رقم خورده است یعنی 15 سال پس از اختراع دوبله در جهان. در این سال با تلاشهای دکتر اسماعیل کوشان دوبله فیلم فرانسوی دختر فراری در سینما کریستال برای مردم به نمایش گذاشته شد. به همین دلیل بانی و باعث اولین فیلم دوبله شده به زبان ایرانی را دکتر اسماعیل کوشان می دانیم. لازم به ذکر است نام فیلم دختر فراری را خود دکتر کوشان گذاشتهاند و نام اصلی فیلم “نخستین وعده دیدار” است. این دوبله در کشور ترکیه انجام شده است. تا قبل از اکران این فیلم، تمامی فیلم های اکران شده با زبان اصلی و نهایتا با میان نویس فارسی بوده است.
تنها زن ایرانی که در این فیلم دوبله انجام می دهد خانوم نوریه قزانلو است و تمامی صداهای زنان دیگر در این فیلم صدای زنان ایرانی نیست. به همین دلیل بهتر است خانوم قزانلو را به عنوان اولین زن ایرانی که هنر دوبله انجام داده است معرفی کنیم.
قبل از سال 1325 یعنی قبل از اکران فیلم دوبله شده دختر فراری، استودیویی در ایران به اسم ایران نو فیلم برای تولید فیلم دوبله دست به اقداماتی زده بود. این استودیو در سال 1323 شروع به آماده سازی خود کرده بود اما زمانی که به این آمادگی دست یافت فیلم دختر فراری اکران شده بود. بنیانگذاران اولیه این استودیو شامل افرادی مانند شاهپور مبینی، منصورمبینی، هوشنگ كاوه و امیرحسین دهلوی بودند.
چهار فیلم اول دوبله شده به زبان فارسی یعنی دختر فراری، دختر كولی، زن سنگدل و تاراس بولبا از کیفیت خوبی برخوردار نبودند؛ اما فیلم پنجم به نام بازگشت جوانی که در فرانسه به زبان فارسی دوبله شده بود را می توان به عنوان اولین فیلم دوبله شدهی با کیفیت دانست. در این دوبله افرادی چون زرین ملكحكیمی، آقای نامدار، آقای نبوی، خانم فرمانفرما صداگذاری کردهاند. اولین فیلمهایی که در ایران دوبله و اکران شدهاند فیلم فرانسوی جای پای برف در سال 1327 در سینماهای نادیا و پارک به اسم مرا ببخش است. بالاخره در سال 1347 واحد دوبلاژ سینما افتتاح شد.در همین سال بود که تلوزیون ملی ایران نیز کار خود را شروع کرده است.
بزرگان دوبله در ایران
خانم مهین بزرگی: ایشان کار دوبله را از سال 1327 در ایران انجام داده است. ایشان در یکی از مصاحبههایشان از کار دوبله در قدیم می گویند که برای ما کار دوبله روی فیلمهای خارجی راحت تر از فیلمهای ایرانی بود زیرا در فیلمهای فارسی صدا خوب در صحنه ضبط نمی شد؛ به همین دلیل کار دوبله روی فیلمهای فارسی را به دوبلورهای قوی همچون آقای طهماسب و یا اسماعیلی می سپردند. خانوم بزرگی در دوبله فیلمهایی چون مستی عشق و اشکها و لبخندها، معجزه سیب و.. همکاری داشته است.
منوچهر اسماعیلی: به آقای دکتر اسماعیلی، مرد هزار صدای ایران می گویند. ایشان کار صداگذاری بر روی چند شخصیت در یک فیلم را انجام می دادند. به طور مثال در فیلم هزاردستان ایشان جای سه بازیگر صحبت کردهاند و کسی متوجه ایفای سه نقش از آقای اسماعیلی نشده بود. بازیگرانی چون بیک ایمانوردی مشهور بودن و معروفیت خود را مدیون ایشان هستند، زیرا صداپیشگی ایشان بر روی معروفیتشان نقش به سزایی داشته است. آقای اسماعیلی به جای آنتونی کوئین و حمزه در فیلم محمدرسوالله نیز صداپیشگی کرده است. متاسفانه ایشان کمتر کار دوبله انجام می دهند.
ناصر طهماسب: ایشان مهارت خاصی در تیپ سازی در دوبلاژ ایران دارند و معمولا جای بازیگران کاندید و یا برندگان اسکار صداپیشگی کرده است. ایشان به طور ثابت صداپیشگی کمدین معروف هارون لوید را انجام داده است. آقای طهماسب در دوبلهی فیلم های مظنون هشت و هفت نیز صداپیشگی کرده است.
ژاله کاظمی: در دوبله فیلمهای اشک ها و لبخندها، دکتر ژیواگو، چه کسی از ویرجینیا ولف می ترسد و دیگران همکاری کرده است. بهترین و فوق العادهترین صدای زنی است که در دوبلهی ایران شنیده شده است. متاسفانه ایشان در 12 فروردین 1383 فوت کردند.
در این میان باید به چنگیز جلیلوند که صدا پیشگی بازیگرانی چون بهروز وثوقی، محمد علی فردی و ناصر ملک مطیعی را انجام داده است و خسرو خسروشاهی که صداپیشگی معروف آن به جای آمیتاب باچان به یاد همگان مانده است و همچنین پدر دوبلهی ایران یعنی علی کسمایی نیز اشاره کرد.