دوبله یا زیرنویس؟ هیچ یک

منبع: ماهنامه سینمایی فیلم- شماره 145: سعید کاشفی

برگردان زبانی به زبانی دیگر در یک فیلم، هنوز و همچنان در دنیا با مخالفت های بسیاری روبروست. در کنگره بین المللی سینما که سال ۱۹۴۵ در یکی از شهرهای سوئیس تشکیل شد، با اکثریت قریب به اتفاق آرا، دوبله فیلم به زبان دیگر تحریم شد. ده سال بعد نیز در سمینار دیگری در شهر پاریس، به دلیل دخالت دوبله در اصالت و تمامیت یک اثر سینمایی، مردود اعلام شد. با این همه، دوبلاژ فیلم در بیشتر کشورهایی که با زبان اصلی فیلم بیگانه اند، جریان دارد. در دو دهه اخیر، زیرنویس فیلم هم گستردگی بیشتری یافته است. هر چند ترجمه گفتگوها به صورت زیرنویس، اصالت نوار صوتی فیلم را حفظ می کند، اما این روش هم دچار مشکلاتی است که نمی تواند یک انتخاب اصلح باشد. یکی از مشکلات زیرنویس این است که به دلیل کوتاهتر بودن زمان گفته شدن جمله ای توسط بازیگر، در مقایسه با زمان خواندن آن در زیر نویس، گفتگوها کمی خلاصه و کوتاه می شوند و این، از جهتی دیگر به مفهوم و اصالت اثر، خدشه وارد می آورد. مشکل دیگر آن است که به سبب تمرکز دید، حس بینایی تمامی عناصر تصویر را نمی تواند دریافت و درک کند و ارتباط تماشاگر با اثر، دچار اختلال می شود.

با توجه به این مشکل، و از آنجا که دوبله نیز به دلایل گفته شده، همواره در مظان اتهام قرار دارد، سرانجام چه باید کرد؟ مگر نه این است که برای درک یک فیلم، درک گفتگوهای آن هم ضرورت دارد؟

جواب همیشه مثبت خواهد بود. مگر آنکه فیلمسازان بتوانند زبان خاص سینما را بوجود آورند. در زمان سینمای صامت، مشکلی به نام عدم درک زبان و گویش آدمها وجود نداشت. اما از هنگامی که سینما زبان باز کرد، به لحاظ وابستگی به ادبیات و ذوق زدگی به خاطر بازشدن صدا، شروع به پرگویی کرد و اینک برای قابل درک شدن گفتگوها، به دوبلاژ و زیرنویس تسلیم شده است. امروز اگر فیلمساز نخواهد به دوبلاژ و زیرنویس تن دهد، محکوم به مهجور ماندن در محدوده خاص جغرافیایی خود می شود. هنوز سینمای ناطق، زبان خاصی برای ارتباط با تمامی فرهنگها پیدا نکرده است تا گویش آدمها، مشکلی برای ارتباط نباشند. نقاشی و موسیقی چنین مشکلی ندارند، اما سینمای داستانی، به دلیل وابستگی اش به ادبیات، همچنان در ارتباط با مخاطبان سرزمینهای دیگر ناتوان است.

سینما تا چه اندازه می تواند به گفتگو و صدا متکی باشد؟ تصویر که بخش عمده ای از سینماست در ساختمان یک فیلم، چقدر نقش پیش برنده و موثر دارد؟ آیا گفتگو در مجموعه صداهای یک فیلم مکان بالاتری دارد؟ کوششهای ایزنشتاین، کلر، برسون، پاراجانف و معدودی فیلمسازان دیگر برای یافتن زبانی از طریق عناصر تصویری، بدون اتکاء به کلام، قابل ارزش و پیگیری است اما تا زمانی که سینما وابستگی خود را به ادبیات قطع نکند، همچنان با مشکل ارتباط جهانی روبروست. و در این مسیر، دوبلاژ و زیرنویس همچنان در اصالت آثار سینمایی دخالت می کنند. تا زمان کشف زبان سینمایی، همچنان به انتظار می مانیم.