به موازات آغاز کار دوبلاژ فیلمهای خارجی در ایران، مقرراتی شفاهی برقرار و از سوی دست اندرکاران، با میل و رغبت، عمل می شد. از آن جمله بود: ساعت کار، نظم و ترتیب، حسن رفتار در محیط کار و احترام گذاشتن به آن، اجرای دستورهای هنری مدیر دوبلاژ، تلاش در انجام وظیفه به بهترین صورت، احترام متقابل به همکاران، توجه به حق تقدم و استاد و شاگردی، علاقه زیاد به کار، تشریک مساعی او هرگونه اقدامی که در بهبود دوبلاژ نیلم مؤثر می بود. و مدیر دوبلاژ در انتخاب مترجم خوب و صلاحیت دار و آشنا به کار ترجمه دیالوگ، انتخاب گویندگان، دعوت آنها به کار، تعیین وقت و حضور در تمام جلسه های صدابرداری، راهنمایی هنری گویندگان در طرز بیان، تعیین کارمزد گویندگان برحسب کارشان، و به طور کلی هر امری که در بهبود کار مؤثر بود، آزادانه مسؤلیت داشت. و هرگونه نقص و عیب هنری بر عهده او بود، نه گوینده ای که به دستور او گویندگی کرده است. بدیهی است در ضمن کار اگر کمبودهایی در مقررات به نظر می رسید، دستورهای تازه ای به آنها افزوده می شد. به طور کلی وظیفه و حدود اختبار هر کس، از صاحب فیلم، مدیر استودیو، مدیر دوبلاژ، گوینده و صدابردار معلوم و معین بود. و هیچ کس حق مداخله در کار دیگری را نداشت، مگر به عنوان اظهارنظر ومشورت. بدین ترتیب روزبه روز، کیفیت دوبلاژ فیلم بهتر و هنرمندانه تر می شد، تا آنجا که دوبله خوب فیلمها در ایران مورد تأیید همگان قرار گرفت.
اما این روش پسندیده، که در بهبود کار تاثیر بسیار داشت، با شیوه تازه ای که در پیش گرفته شد، تغییر کرد. و کیفیت دوبلاژ فیلمها، با وجود ورزیدگی بیشتر گویندگان، نه تنها در همان حد مطلوب متوقف نمانده، که روز به روز پس رفت تا به سراشیب سقوط رسید.
پاسخ این پرسش، در بررسی روش تازه، به دست می آید. مبنای روش تازه، براساس سودجویی صاحبان فیلم و مدیران استودیوها قرار داشت. در آغاز کار، صاحب فیلم در کار انجام میداد:
۱- استودیویی را برای صدابرداری و کارهای فنی فیلمش در نظر می گرفت، و درازای پرداخت مبلغی با او به توافق می رسید.
۲- مدیر دوبلاژی را انتخاب می کرد، و پس از توافق با او، فیلم را برای دوبلاژ در اختیار او می گذاشت و کارمزد گویندگان پس از پایان کار با تعیین مدیر دوبلاژ نقدا پرداخت می شد.
بدین ترتیب ملاحظه می شود که کار مدیر استودیو یک کار فنی، و کار مدیر دوبلاژ و گویندگان یک کار هنری و از هم جدا بود. یادآوری این نکته در همین جا لازم است که کارمزد گوینده نقش اول در سال ۱۳۳۳ از ده تا پانزده هزار ریال، و در آن زمان مبلغ قابل توجهی بود.
مدیران استودیوها، به منظور سودجویی بیشتر با صاحبان فیلمها به توافق رسیدند که مدیران استودیو مبلغ معینی یک جا برای هزینه های فنی و گویندگی از صاحبان فیلم دریافت کنند و فیلم دوبله شده را به آنها تحویل دهند. بدیهی است مدیران استودیوها برای دستیابی به این منظور، به صاحبان فیلمها گفتند برای جلوگیری از افزایش مداوم کارمزد گوینده ها، باید اختیار به دست ما باشند.
نتیجه این توافق سودآور برای مدیران استودیوها و صاحبان فیلم، در نخستین گام، قطع رابطه مدیران دوبلاژ و گویندگان، با صاحب فیلم بود. در گام بعدی، مدیران استودیوها، برای برداشت سهم بیشتری از کل مبلغ دریافتی از صاحبان فیلم، به برخی از گوینده ها پیشنهاد کردند مدیریت دوبلاژ و گویندگی نقش اول یک فیلم را انجام دهد، و کارمزدی بیشتر از کارمزد گویندگی خود در نقش اول و مختصری هم بابت مدیریت دوبلاژ که مجموعا کمتر از مجموع کارمزد مدیر دوبلاژ و نقش اول میشد، دریافت دارد. آنها که بی تجربه بودند و آرزو داشتند عنوان مدیر دوبلاژی را هم داشته باشند، آن پیشنهاد فریبنده را پذیرفتند. و اجرای این روش زیرکانه مدیران استودیوها و صاحبان فیلمها، نتایج سویی به بار آورد:
۱-قطع ارتباط مدیر دوبلاژ و گویندگان با صاحبان فیلمها.
۲- درآمد بیشتر مدیران استودیوها با حذف مدیر دوبلاژ و برداشت کارمزد او به سود خود.
٣- پایین آوردن کارمزد مدیران دوبلاژ و گوینده تقش اول و به طور کلی تمام گویندگان به نصف و ثلث قیمت متداول به سود مدیران استودیوها.
۴- ایجاد تفرقه و بدبینی بین جمع متحد مدیران دوبلای و گویندگان.
۵- ایجاد خودمحوری مدیران استودیوها به عنوان صاحب کار با اختیار کامل و ارجاع کار به کسی که به دستورهای نادرست او بیشتر گردن می نهاد و ایجاد یک نوع اطاعت عاجزانه.
۶- ایجاد یک نوع مسابقه نادرست به منظور جلب توجه مدیران استودیوها برای ارجاع کار.
۷- دعوتها و تقدیم هدیه ها و سوغاتیها به صاحبان استودیوها برای نزدیک شدن به او و ارجاع کار.
۸- ایجاد روش ناجوانمردانه تبانی با مدیران استودیوها و صاحبان فیلم به منظور ربودن کار از یکدیگر.
۹- ایجاد تعداد زیادی مدیران دوبلاژ بی صلاحیت به سود مدیران استودیوها و صاحبان فیلم و به زبان کیفیت کار، به طوری که گویندگان ممتاز با چنان مدیران دوبلاژی کار نمی کردند.
۱۰- جلوگیری از تقسیم کار با ادغام دو نفر، یعنی مدیر دوبلاژ و گوینده نقش اول در یک نفر، و بیکار شدن مدیر دوبلاژ و افزایش بیکاران جامعه دوبله.
۱۱- انتخاب مترجم بی سواد و ارزان و برداشت تفاوت کارمزد آن به سود مدیران استودیو.
۱۲- تعیین و تحمیل گویندگان موردنظر مدیران استودیو به آن مدیران دوبلاژ بی صلاحیت و کذایی.
۱۳- دخالت در گفتار و بیان گویندگان از سوی مدیران استودیوها و صدابرداران استودیوها که بیشترشان در آن ایام از هم میهنان ارمنی بودند و درست به زبان فارسی حرف نمی زند.
…و مسائل دیگری از قبیل هر کاری که به سود مدیران استودیو و صاحبان فیلم و به زیان گویندگان و کیفیت کار می شد، و ذکر تمام آنها به درازا می کشد.
نتایج این روش نادرست اگر به زیان مدیران دوبلاژ و گویندگان و کیفیت دوبلاژ انجامید، اما به سود مدیران استودیوها بود که با پولهای ربوده شده از گویندگان، با ایل و تبار خود به آمریکا رفتند و در آنجا به خوبی و خوشی سرگرم کار و زندگی هستند. ادامه این روش نادرست به کیفیت دوبلاژ فیلمهای خارجی به زبان فارسی چنان لطمه زد که مورد بدگویی مردم و انتقاد شدید مطبوعات قرار گرفت.
اکنون که نقصانها و عیبهای کار دوبلاژ فیلمهای خارجی به زبان فارسی، فهرست وار برشمرده شد، برای دستیابی به دوبلاژ بی عیب و نقص و هنرمندانه و بهبود روزافزون آن، با توجه به چهل سال سابقه کار حرفه ای در این رشته، موارد مهمی را که به نظرم می رسد، به عرض می رسانم:
۱- محترم و با ارزش شمردن این هنر در جامعه و پشتیبانی آن از سوی مردم و مسؤلان دولتی .
۲- ایجاد محیط مطمئن برای گویندگان و مدیران دوبلاژ از جمله بیمه، بهداشت، مسکن، کار، کارمزد متناسب با تورم سالانه و پرداخت بموقع آن، بازنشستگی و از کارافتادگی و به طور کلی رفع نابسامانی ها، تا گویندگان از نظر زندگی خود و خانواده شان در امان باشند، و با اعصاب راحت به این کار دشوار بپردازند و بهتر و استادانه تر گویندگی کنند. .
٣- تفکیک کار و سپردن کار به کاردان.
۴- دخالت نکردن اشخاص به هر عنوان در این هنر ظریف.
۵- انتخاب مترجم خوب و شایسته و آگاه به ترجمه دیالوگ فیلمها.
۶- ایجاد مقررات لازم برای گردش هر چه بهتر کار در پناه قانون و پشتیبانی و ضمانت اجرای مقامهای مسؤل دولتی.
۷- جلوگیری از مدیر دوبلاژ و گوینده تراشیدن کسانی که در حال حاضر با در آینده به دوبلاژ فیلم از نظر فنی می پردازند، به طوری که هر کس با تاسیس استودیو مجاز نباشد و نتواند به افرادی که عضویت رسمی انجمن گویندگان فیلم را ندارند، کار مدیر دوبلاژی و گویندگی ارجاع کند، تا حقوق صنفی گویندگان مورد تجاوز قرار نگیرد.
۸- ایجاد تفاهم و همکاری بین گویندگان و مدیران دوبلاژ.
۹- ایجاد تفاهم و همکاری بین انجمن گویندگان و صاحبان استودیوها و فیلمها.
۱۰- آموزش مداوم گوینده، به طوری که این آموزشگاه هرگز از شاگرد خالی و این حرفه از کمبود گوینده در تنگنا نباشد.
۱۱- مدیر دوبلاژ دست کم یک زبان خارجی بداند.
۱۲- ایجاد وضع مناسبی به منظور بالا بردن منزلت مدیر دوبلاژ و تعیین مبلغ کافی کارمزد او و پرداخت آن جدا از کارمزد گویندگان.
۱۳- هر گوینده ای در یک فیلم فقط به جای یک نفر گویندگی کند تا فرصت اشتغال برای دیگر گویندگان فراهم شود.
۱۴- از تکرار یک صدا در چهره چند شخصیت خودداری شود. به عبارت روشن تر یک گوینده در تمام فیلمها گوینده نقش اول نباشد تا فرصت برای پیشرفت سایر گویندگان با استعداد فراهم شود.
۱۵- هیچ مدیر دوبلاژی – اگر چه گوینده ممتاز باشد – مجاز نباشد در فیلمی که دوبلاژش را عهده دار است، گویندگی کند. زیرا چنین مدیر دوبلاژی، معمولا گویندگی نقش اول را ، به دلیل مالی و هنری ، خود به عهده می گیرد. و چون در حین صدابرداری دسته جمعی به گویندگی مشغول و تمام توجهش به خوب بودن کار خودش معطوف است، از دقت کافی در کار گویندگانی که در کنار او به گویندگی نقش خود می پردازند، غافل می ماند، در نتیجه ممکن است کار خود او خوب باشد، اما کار گویندگان دیگر از کیفیت خوبی برخوردار نباشد، و چون اصل کار دوبلاژ ای است که باید کار همه خوب باشد، نگفته پیداست که گویندگی مدیر دوبلاژ در فیلم خودش به کیفیت دوبله فیلم بشدت لطمه می زند. باید این روش ترک شود مدیر دوبلاژ فقط به مدیریت دوبلاژ بپردازد و کارمزد کافی دریافت دارد تا به منظور درآمد بیشتر ناچار به گویندگی در فیلم خود نشود و حواسش متوجه کار همه باشد.
بدیهی است همکاران گرامی، که سالهاست در این کارند و به این هنر و بهبود روزافزون آن دل می سوزانند، به آنچه ابراز شد اذعان دارند و نکته های دیگری را که در این یادداشت نیامده است یادآوری خواهند کرد تا روز به روز این هنر ظریف شکوفاتر و زنده تر شود. جای هیچ گونه شک و شبهه نیست که دست یابی به این آرزوها، جز با قانون و مقررات و ضمانت اجرایی قانونی میسر نخواهد شد، و این مهم به عهده انجمن گویندگان است که با کمک و پشتیبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ترتیبات آن را چنان که باید و شاید فراهم آورد و با قدرت اجرا کند. امیدواریم این انجمن که اکنون، پس از مدتها رکود، فعال شده است از عهده انجام این مهم برآید، و به این آرزوها جامه عمل بپوشاند.
علی کسمایی
