منبع: ماهنامه سینمایی فیلم- شماره 145

نویسنده: سعید کاشفی

دوبله فیلمهای خارجی

هنگامی که یک فیلم خارجی خریده می شود، همراه با فیلم، یک نسخه تایپ شده با عنوان «دیالوگ تکس» (متن گفتگوها) نیز در اختیار خریدار فرار می گیرد. این نسخه فیلم، فاقد گفتگوهاست و فقط موسیقی و صداهای زمینه بر روی آن است. نوار گفتگوها، جداگانه به خریدار داده می شود. برای دوبله ابتدا صاحب امتیاز پخش فیلم با انتخاب یک مدیر دوبلاژ، با او وارد مذاکره می شود. پس از توافق طرفین، متن دیالوگها در اختیار یک مترجم حرفه ای سینما قرار می گیرد و پس از ترجمه متن، مدیر دوبلاژ به اتفاق مترجم (یا به تنهایی) فیلم را می بیند، هر جمله را با توجه به حرکت لبهای گویندگان فیلم بررسی می کند و تغییراتی در آنها می دهد. این تغییرات، گاهی برای «ایرانیتر» کردن جمله ها نیز انجام می شود. مجموعه فعالیتهای این مرحله را اصطلاحا «سینگ زدن» می گویند.

مرحله بعدی، انتخاب گویندگان توسط مدیر دوبلاژ، متناسب با شخصیتهای فیلم است و نقشها بین گویندگان انتخاب شده، تقسیم می شود. دیالوگهای هر نقش، جداگانه نوشته می شود تا در اختیار گویندگان آن نقشها قرار گیرد. دیالوگها، با شماره هایی که شماره هر قسمت از فیلم است، مشخص می شود. در متن نیز، برای راحت تر خوانده شدن، و رعایت مکث ها، با خطوط مورب و ضربدرهایی – علامت گذاری می شود که نشانه مکث کوتاه و طولانی است. معمولا ، بسته به تجربه مدیر دوبلاژ و گویندگان، گفتگویی نیز در تحلیل نقش ها و لحن صداها بین آنها صورت می گیرد. هنگام ضبط صدا در استودیو، گویندگان مربوط به هر بخش پشت میزی عریض که مخصوص این کار ساخته شده است قرار می گیرند. بسیار طبیعی است که امتیاز این میزها نداشتن هیچ گونه سرو صدا (روکش ماهوت سبز برای جلوگیری از صدای برخورد کاغذ با روی میز، و پایه های محکم) و داشتن نور کافی برای خواندن متن گفتگوهاست. بسته به بضاعت استودیوی صدابرداری از یک تا چند میکروفون هم برای این کار استفاده می شود، صدابردار فیلم هم در اتاقی که در پشت سالن نمایش قرار دارد، ضبط صدا را انجام می دهد. این سالن نمایش به دقت صداگیری (آکوستیک) شده تا مانع هرگونه پژواک و برگشت صدا باشد. یک بخش نمایش داده می شود. مدیر دوبلاژ با گویندگان تمرین می کند تا صدابردار هم صداها را آزمایش و دستگاههایش را تنظیم گناه، پس از تمرین مربوط به هر بخش، صدای آن ضبط می شود. هنگام گویندگی، نوار گفتگوهای اصلی فیلم را گویندگان توسط گوشی می شوند تا برای نزدیکتر شدن لحن و طول صداهایشان به صداهای اصلی از آن استفاده کنند.. طبعا در هر مکث، گوینده باید به سرعت نگاهی به من گفتگوها بیندازد و جمله را به خاطر بسپارد، و بعد برای هماهنگی حرکت لب ها ، چشم به پرده بدوزد. کار دشواری است، و همین توانایی ها است که باعث تمایز دوبلورها از یکدیگر می شود.

برای دوبله یک فیلم سینمایی، حاود ۲ تا ۶ روز وقت صرف می شود. پس از ضبط صداها، صدابردار دومین مرحله کار خود را شروع می کند. او روی میز مونتاژ، صداها و تصویر را سینک می کند. اضافات صدا را حذف و تکرارهای مناسب را جایگزین می کند. او حتی با کم و زیاد کردن مگنت بین کلمات، به هماهنگ شدن صداها و لبهای بازیگران کمک می کند. پس از آن، مرحله سوم کار صدابردار شروع می شود. او نوارهای صوتی مربوط به فیلم را همراه با صدای گویندگان متناسب با تصاویر، میکس (مخلوط) می کند. در انتها این نوار اصلی روی حاشیه فیلم فرار می گیرد.

دوبله فیلم های ایرانی

در ایران، فیلم هایی که از ابتدا به نیت دوبله و صداگذاری تهیه می شوند، طبعا بدون حضور میکروفون ساخته می شوند و با آنکه هنگام فیلمبرداری، بازیگران دیالوگهای فیلمنامه را با احساس خاص خودشان اجرا می کنند، معمولا هیچ صدایی ضبط نمی شود و فیلم حتی تا هنگام تدوین هم مانند فیلمهای صامت، بدون صداست. البته معدودی از فیلمسازان، صداهای بازیگران را هنگام فیلمبرداری ضبط می کنند تا هنگام دوبله به کار گویندگان بیاید. این نوار صدا را «صدای شاهد» می گویند. در این نوع کار، اطلاق «دوبله» کمی مورد تردید است، زیرا برگردان به زبان دیگری انجام نمی شود. همین طور عنوان مدیر دوبلاژ. اما به هر حال، این اصطلاحی است که رایج شده است

مراحل کار در این نوع صداگذاری، تفاوتهایی با مراحل دوبله فیلم خارجی دارد. طبعأ ترجمه ای در کار نیست و گفتگوها نوشته شده و آماده است. انتخاب مدیر دوبلاژ و سپس گویندگان به همان ترتیب انجام می شود. در این روش، صداگذار و صدابردار فیلم نقش مهمتری در مقایسه با روش قبل دارند، زیرا هیچ صدای آماده ای از قبل ندارند. پس از آنکه دیالوگها با تصویر به وسیله صدابردار سینک زده می شود، نوار دیالوگهای فیلم با نوار موسیقی و سایر صداهای فیلم میکس و در حاشیه فیلم ضبط می شود.

هنگام ضبط گفتگوها، از آنجا که بجز کارگردان شخص دیگری از لحن دیالوگها اطلاع ندارد، معمولا او نیز در استودیو حاضر می شود و چنانچه برخورد حرفه ای با این مرحله از کار داشته باشد، حضورش می تواند مددکار مدیر دوبلاژ و گویندگان باشد.

دوبله ایرانی فیلمهای خارجی؟

گاهی یک فیلم خارجی فاقد متن گفتگوها و نوار صوتی جداگانه است. این مسأله هنگامی پیش می آید که فیلم مستقیما از کمپانی اصلی خریده نمی شود، یا برای صرفه جویی، تنها یک کپی معمولی از فیلمها خریده می شود که طبعا نوار دیالوگ جداگانه ندارد. در سالهای پس از انقلاب، اغلب فیلمهای خارجی چنین وضعی دارند. این فیلمها تنها یک حاشیه صوتی کنار فیلم را دارند که همه صداها به شکل غیرقابل تفکیک، بر روی آن وجود دارد و اغلب، متن دیالوگها هم بر روی کاغذ موجود نیست. مترجم هر قطعه از فیلم را چندبار می بیند و دیالوگها را یادداشت می کند که کار بسیار دشواری است، پس از پایان ترجمه، مدیر دوبلاژ کار را مانند آنچه شرح داده شد، انجام می دهد.

صدابردار فیلم پس از سینک زدن گفتگوهای ضبط شده و تصاویر، کار مشکل و غریب خودش را آغاز می کند. اگر همین نوار گفتگوها بر روی حاشیه صوتی فیلم پیاده شود، تمام صداهای دیگر از بین می رود، بنابراین متصدی صدا باید مانند فیلمی که نوارهای صداهای مختلف آن آماده نشده اقدام کند. یعنی با استفاده از صداهای خود فیلم، صداهای آرشیوی، یا تولید صدا ، ابتدا نوار افکتهای صوتی را بسازد، سپس قطعه هایی از موسیقی آن فیلم را از صحنه هایی که گفتگو و یا صداهای زمینه ای وجود نداشته باشد، بر روی نواری جداگانه ضبط کند. از آنجایی که این قطعه ها کمتر در فیلم وجود دارند، معمولا از موسیقی فصل عنوان بندی آغاز و پایان فیلم استفاده می شود و جایی هم که ناگزیر به استفاده از قطعه های دیگر باشد، صدا بردار بخشهای کوچکی را انتخاب و آن را تکرار می کند. بعضی از صدا بردارها، صداهای زمینه و دیگر صداها را هم گاهی برای سادگی در کار، به همین شکل از تکرار چند باره یک تکه از صدای اصلی فیلم به دست می آورند. در نهایت، سه نوار گفتگو ، موسیقی، و افکت حاصل می شود که آنها را درهم می آمیزند و بر حاشیه فیلم ضبط می کنند. نتیجه کار، چیزی می شود مثل نسخه فارسی فیلم با گرگها می رقصد که با فیلم اصلی از نظر ساخت و پرداخت صوتی تفاوتهای بسیاری دارد.

دوبله ویدئویی

دوبله فیلمهای ویدئویی نیز به همان شکلی ست که در مورد اخیر شرح داده شد، اما به دلیل جمع و جور بودن و مجهز بودن دستگاههای فنی ویدئویی که تکرار و سینک کردن را آسانتر می کند، حاصل کار بهتر است.

همچنان که اشاره شد، این شکل دوبله، لطمه های زیادی به نوار صوتی فیلمها و موسیقی آنها، که سازندگانشان آن همه دقت و وسواس برای ساختشان به خرج می دهند، می زند. و طی همین دوران است که گاهی موقع دوبله، از خیر موسیقی اصلی فیلم می گذرند و مثلا موسیقی فیلم داش آکل را می گذارند برای فیلم روسی رستم و سهراب. بعد همان موسیقی به عنوان موسیقی رستم و سهراب به شکل کاست به بازار عرضه می شود !